Verslag van de lezing over pingo’s en pingo-ruïnes in Drenthe op 13 december 2016

Joop Verburg verwelkomde iedereen en gaf aan dat hij vele nieuwe gezichten zag. Zijn conclusie was, dat het thema van de avond kennelijk tevens een nieuwe groep inwoners van De Wolden aansprak. Een aantal onderwerpen waarmee de Natuurvereniging zich onlangs heeft beziggehouden passeerde eerst kort de revue, waarbij even werd stilgestaan bij het succesvolle ‘symposium Drents Goud’ van 24 november jl. Dit symposium werd gehouden n.a.v. het onderzoek en rapportage ‘Landschapsontwikkeling en gemeentelijk natuurbeleid’, dat is uitgevoerd door de werkgroep Landschapsbehoud van de Natuurvereniging.

Anja Verbers, fysisch geograaf bij Landschapsbeheer Drenthe, kreeg het woord. Ze gaf aan, dat ze al eerder in Friesland onderzoek naar Pingo-ruïnes had gedaan en dus reeds over enige ervaring over dit onderwerp beschikte, toen ze medio 2016 bij Landschapsbeheer Drenthe in dienst trad. Anja coördineert het onderzoek naar Pingo-ruïnes, waaruit volgt dat er meerdere partijen (zoals de Rijks Universiteit Groningen, provincie Drenthe en Het Drents Landschap) bij dit onderzoek betrokken zijn. Het onderzoek betreft de archeologische, aardkundige en cultuurhistorische aspecten van de pingo-ruïnes.

De lezing was onderverdeeld in een aantal onderdelen:

1. Wat zijn pingo’s en pingo-ruïnes?

2. Waarom een Pingo-programma in Drenthe?

3. Wat weten we al?

4. Wat willen we nog weten en wat willen we doen?

5. Is er bij de aanwezigen bij deze lezing aanvullende informatie over het (mogelijke) bestaan van Pingo-ruïnes in de eigen omgeving?

Pingo’s en pingo-ruïnes

Het woord Pingo komt van de Inuït en betekent ‘heuvel die groeit’. Pingo’s zijn heuvels met een kern van ijs, in een ijstijdlandschap. Ze ontstonden in de laatste fase van het Weichselien, de laatste ijstijd van zo’n 18.000-10.000 jaar geleden. Pingo-ruïnes zijn overblijfselen van pingo’s, nadat de ijslens was gesmolten en hebben aan de oppervlakte rondom een ringvormige verhoging.

Grondwater drong onder druk door een zwakke plek in de permafrost omhoog en bevroor tot een ijslens. De ijslens groeide en kwam omhoog, met bovenop grond. Deze grond ontdooide in de zomer, schoof van de ijslens naar beneden en vormde zo een ringvormige wal. Dit ging lange tijd zo door, totdat de ijstijd ten einde kwam en ook de ijslens geheel smolt. Wat uiteindelijk overbleef was een grote holte in het aardoppervlak, gevuld met water en er omheen een aarden wal. Pingo’s konden 50-250 m in doorsnee worden en 30-60 m hoog. Pingo-ruïnes zijn vaak 60-300 m in doorsnee (inclusief de randwallen) en 2,5-20 m diep (gemiddeld 4-6 m diep). Het is momenteel nog onduidelijk, waarom specifiek op die plekken diep grondwater omhoog kwam en zo pingo’s vormden. Deze vraag is onderdeel van het lopende onderzoek. Een andere onderzoeksvraag is, of de oorspronkelijke kwel van het diepe (voedselarme) grondwater nog steeds doorgaat. Om de cultuurhistorische waarde van de huidige pingo-ruïnes aan te duiden, gebruikt Anja de uitspraak dat de pingo-ruïnes ‘de hunebedden van nu’ zijn.

Het Pingo-programma in Drenthe

Pas in 2009 werd duidelijk dat er veel depressies in het landschap zichtbaar zijn, op basis van de Algemene Hoogtekaart van Nederland (AHN) en geomorfologische gegevens die op een pingo-ruïne kunnen duiden. De focus was tot die tijd feitelijk alleen gericht op natuurbeheer, dus inbreng vanuit landschapsbeheer (zoals de archeologie, aardkunde en cultuurhistorie) ontbrak. Uit goed overleg met een groot aantal partijen bleek, dat er een gezamenlijke wens bestond om nader onderzoek te doen. Het huidige Pingo-programma is een initiatief van: Landschapsbeheer Drenthe (heeft de coördinatie), de RUG, Geopark De Hondsrug en de provincie Drenthe. Daarbij zijn tevens betrokken: de VU, UU, IVN, Recreatieschap Drenthe, SBB, NM, HDL, Boermarken en een groot aantal vrijwilligers. Ook zijn er contacten met pingo-onderzoekers in Denemarken.

Wat al bekend is

De pingo-ruïnes liggen verspreid door Oost-Nederland, met de grootste dichtheid in Drenthe. In Drenthe liggen zo’n 2.500 mogelijke locaties. Ogenschijnlijke pingo-ruïnes blijken echter vaak z.g. uitblazingskommen te zijn, ontstaan door weggeblazen zand tot op een hardere onderlaag (dekzanddepressie). Deze uitblazingskommen zijn ondiep (max. 2,5 m) en hebben een doorsnede van 50-600 m. Ze zijn onregelmatig van vorm en hebben een vlakke bodem. In Drenthe is tot nu toe beperkt wetenschappelijk onderzoek gedaan, waaronder aan het Esmeer, het Mekelermeer, het Vagevuur en Poel van Dien de Vrij. Ook is destijds (ecologisch) onderzoek gedaan, o.a. naar een 50-tal veentjes in de gemeente Noordenveld en naar z.g. Offerveentjes. Archeologisch onderzoek is gedaan n.a.v. geplande bodemgerichte ingrepen.

Wat nog te doen en te bereiken

1. Verdiepen van de (wetenschappelijke) kennis. Zo geven gave, veengevulde locaties (deze zijn een prachtig pollen (= stuifmeel)-archief) informatie over o.a. de klimaatsontwikkeling van het Weichselien tot heden en de ontwikkeling van vegetatie vanuit het verleden. Onderzoek levert ook gegevens op betreffende de link van de ligging in het landschap, in relatie tot ondergrond, gebruik door de mens, veldnamen e.d.

2. Ontwikkelen van kennis t.b.v. de noodzakelijke afstemming over het te voeren beheer.

3. Het vergroten van het bewustzijn van inwoners en recreanten d.m.v. educatie, het versterken van recreatie en het betrekken van bewoners/vrijwilligers zowel bij onderzoek als bij beheer.

Een belangrijke vraag die voor Anja in het onderzoek speelt is of er nog gave locaties zijn.

Na afloop van de lezing konden door Anja meegebrachte topografische kaarten, met de nummeraanduidingen van de locaties van mogelijke pingo-ruïnes, door de aanwezigen bekeken worden en kon er aanvullende informatie aan Anja worden doorgegeven. Al tijdens de lezing werd er een aantal locatietips aan Anja doorgegeven. Uit de vele gestelde vragen werd wel duidelijk dat deze lezing een schot in de roos was. Dit was zeker voor een belangrijk deel te danken aan de gedreven en enthousiasmerende manier, waarop Anja haar kennis en informatie met ons deelde. Joop riep vrijwilligers/geïnteresseerden, die gegevens willen verzamelen of willen meewerken aan onderzoek of onderhoud aan pingo-ruïnes, op zich bij hem te melden. Inmiddels hebben 8 personen zich al aangemeld. De PowerPointpresentatie van Anja is te vinden op de site van de Natuurvereniging bij de “Werkgroep pingoruïnes in oprichting”.

Philip de Brabander

Anja Verbers in het midden tussen de kijkers.